Oleh Wan Mohd. Shaghir Abdullah
Ulama-ulama yang dikisahkan dalam Ruangan Agama, Utusan Malaysia sebelum ini, sebahagian besarnya adalah ulama-ulama pendatang ke Malaysia, terutama yang berasal dari Patani. Berlainan dengan ulama yang diceritakan ini, beliau adalah ulama yang berasal dari Kelantan, Malaysia yang menyebarkan Islam di Kalimantan Barat, Indonesia. Beliau ialah Tuan Guru Haji Abdur Rahman bin Husein al-Kalantani. Tahun kelahirannya tidak diketahui. Beliau meninggal dunia pada tahun 1391 Hijrah/1971 Masihi dalam usia melebihi 80 tahun. Kuburnya terletak di Kampung Pulau Pedalaman, Mempawah.
Terdapat beberapa ulama yang berasal dari Malaysia dan datang ke Kalimantan Barat sebelum Abdur Rahman, antara mereka ialah Tuan Guru Haji Muhammad Yasin yang berasal dari Kedah. Makamnya terletak di Kuala Secapah, Mempawah. Haji Ismail bin Abdul Majid berasal dari Kelantan dan pernah menjadi Mufti di Kerajaan Pontianak. Beliau meninggal di Kelantan.
Pendidikan
Abdur Rahman adalah murid peringkat awal Tok Kenali. Menurut keterangannya sendiri bahawa beliau sempat menadah kitab sewaktu Tok Kenali mengajar di bawah pohon getah, kerana pada waktu itu beliau belum memiliki bangunan surau atau madrasah. Perkara yang sangat ditekankan dalam pendidikan tersebut ialah ilmu nahu dan sharaf. Abdur Rahman sempat mempelajari kedua-dua ilmu itu daripada Tok Kenali mulai peringkat yang paling asas hingga peringkat tertinggi. Sampai hari tuanya, beliau masih tetap menghafal Matan Alfiah Ibnu Malik yang terdiri daripada 1000 bait dan sangat terkenal. Selain Matan Alfiah, beliau juga menghafal matan-matan lainnya.
Antara murid Tok Kenali yang menjadi ulama besar terkenal dan sama-sama belajar dengan Abdur Rahman, bahkan tinggal sepondok, ialah Syeikh Idris al-Marbawi, penyusun Kamus al-Marbawi, tokoh Maal Hijrah peringkat kebangsaan Malaysia pertama.
Selanjutnya setelah memperoleh ilmu yang sangat banyak di pondok pengajian Tok Kenali, Abdur Rahman melanjutkan pelajarannya ke Mekah. Beliau tinggal di Mekah selama belasan tahun.
Perantauan
Begitu lama Abdur Rahman belajar sambil merantau di Mekah dan sekitarnya, sehingga ketika pulang ke Kelantan beliau tidak begitu mesra tinggal di Kelantan, negerinya sendiri. Menurutnya, pada mulanya beliau akan merantau ke Banjar, kerana di sana sangat terdapat ramai ulama. Perancangan awalnya, dari Banjar beliau akan ke pulau Jawa kerana sewaktu berada di Mekah beliau sempat belajar kepada beberapa orang ulama yang berasal dari Jawa, antaranya, Syeikh Mukhtar bin `Atharid Bogor.
Dari Kelantan Abdur Rahman menuju ke Singapura dan selanjutnya belayar menuju Sambas. Pada zaman itu Sambas juga terkenal dengan ulamanya yang ramai. Di Sambas beliau tinggal di rumah Syeikh Muhammad Basiyuni Imran, Maharaja Imam Sambas yang sangat terkenal.
Syeikh Muhammad Basiyuni Imran menyarankan supaya Abdur Rahman tinggal di Kerajaan Sambas dan tidak perlu merantau ke Banjar atau ke Jawa kerana Kerajaan Sambas masih memerlukan para ulama. Atas kehendak Syeikh Muhammad Basiyuni, beliau diberikan seorang isteri di Kampung Semperiuk, Sambas. Sekali gus diberi tugas mengajar di daerah tersebut dan beberapa daerah yang berdekatan dengannya.
Mufti dan guru penembahan Mempawah
Setelah beberapa tahun Abdur Rahman menetap di Sambas, beliau diminta pula oleh Pangeran Muhammad Taufiq Aqamuddin, Penembahan Mempawah untuk berpindah ke Mempawah bagi mengajar di Istana Mempawah dan sekali gus mengajar di masjid-masjid dan surau-surau dalam pemerintahan Mempawah.
Sebelum tawaran itu diterima, terlebih dulu Abdur Rahman mengadakan perundingan dan persetujuan daripada Syeikh Muhammad Basiyuni Imran.
Semua yang dijanjikan oleh Pangeran Muhammad Taufiq Aqamuddin kepada Abdur Rahman dipenuhi. Pangeran Muhammad Taufiq membahagikan dua jalur penyebaran Islam dalam Kerajaan Mempawah, iaitu sebelah utara ditugaskan kepada Abdur Rahman Kelantan dan sebelah selatan kepada Tuan Guru Haji Abdul Qadir bin Ahmad yang berasal dari Banjar. Kedua-dua ulama tersebutlah yang paling terkenal dalam Kerajaan Mempawah sebelum perang dunia kedua.
Selain sebagai Mufti, mengajar kerabat istana, mengajar di masjid-masjid dan surau-surau, Abdur Rahman juga mendirikan pondok pengajian menurut sistem pondok Patani dan Kelantan yang diberi nama Darul `Ulum.
Catatan peribadi
Pertama kali sampai di Mempawah pada tahun 1969, penulis tinggal di rumah Tuan Guru Haji Abdur Rahman Kelantan. Di sini penulis sempat bergaul dan belajar kepada beliau, maka dirasakan perlu merakamkan beberapa catatan penting mengenai beliau.Sewaktu perang dunia kedua, ramai pemimpin dan ulama di Kalimantan Barat dibunuh oleh Jepun tetapi Abdur Rahman terlepas daripada tangkapan Jepun.
Menurut ceritanya bahawa pada suatu hari sesudah sembahyang Subuh, tiba-tiba ada seorang yang tidak dikenali datang ke rumahnya. Orang itu menyuruh beliau segera meninggalkan rumah. Abdur Rahman segera mengikut arahan tersebut. Beliau kemudiannya pergi ke Sungai Bundung, kira-kira 30 km dari Mempawah, iaitu sebuah kampung yang ramai muridnya. Tidak lama kemudian tentera Jepun sampai ke rumahnya tetapi Abdur Rahman tidak berada di rumah. Oleh kerana itu, tentera Jepun langsung menuju Istana Mempawah dan menangkap Penembahan Pangeran Muhammad Taufiq Aqamuddin dan pembesar-pembesar lainnya.
Sekiranya beliau berada di rumah, sesudah Maghrib biasanya beliau mengamalkan wirid hingga masuk waktu Isyak. Sesudah makan malam beliau akan berjalan mundar-mandir sekurang-kurangnya seratus langkah. Menurutnya amalan sedemikian untuk penghadaman makanan yang tujuannya menjadikan badan sentiasa segar dan sihat. Sambil melakukan riadah tersebut, kedengaran beliau membaca surah-surah al-Waqi`ah, al-Mulk dan lain-lainnya secara hafalan.
Beliau akan berhenti mengajar kira-kira pukul 11.00 malam. Pukul 3.00 pagi akan terdengar suaranya mengucapkan zikir dan surah al-Ikhlas sehingga kedengaran azan Subuh.
Peristiwa ini diketahui penulis kerana penulis tidur di bilik yang disediakannya, iaitu bersebelahan dengan bilik tempat beliau tidur dan beramal.
Jika beliau berada di kediaman muridnya, mengajar di kampung yang berjauhan dari rumahnya, beberapa amalan di atas tetap dikerjakan, ditambah lagi mengajar hingga pikul 12.00 malam. Sesudah mengajar beliau terus mengerjakan beberapa jenis sembahyang sunat dan berwirid kira-kira satu jam lamanya. Sekitar
pukul 1.00 pagi barulah beliau merebahkan badannya di atas tempat tidur. Kira-kira pukul 3.00 pagi, beliau bangun lagi untuk berwirid selama satu jam.
Lebih kurang satu jam sebelum Subuh beliau mandi. Biasanya, air mandinya disediakan oleh murid-muridnya. Cara mandinya juga mempunyai cara tersendiri, Setiap gayung air yang disiramnya, diiringi dengan bacaan doa. Siraman air sekurang-kurangnya 40 gayung.
Selain hal-hal yang tersebut, biasanya murid-muridnya menyediakan kopi yang asli, telur ayam kampung dan madu asli. Semuanya beliau adun dalam air panas. Menurut beliau, amalan tersebut diamalkannya sejak muda lagi dan khasiatnya supaya badan tidak lemah.
Menurut keterangan anaknya Drs. Haji Abdul Malik, sepanjang pergaulannya dengan beberapa orang ulama di Banjar, Kalimantan Selatan, beliau tidak berjumpa cara-cara melakukan amalan-amalan dengan rutin atau istiqamah seperti yang dikerjakan oleh orang tuanya itu, bahkan tidaklah berlebihan jika dikatakan bahawa bidang penguasaan ilmu Islamnya juga sangat sukar untuk dicari gantinya.
Segala yang penulis sebutkan di atas mungkin ada benarnya, kerana umur beliau ketika itu telah mencecah lebih 70 tahun. Penulis pernah mengikutnya berjalan kaki sejauh 8 km ke tempatnya mengajar. Beliau berjalan dengan laju tanpa berhenti walaupun sekejap.
Karya dan keturunan
Karya yang sempat dihasilkannya hanya sebuah, iaitu Qawaninul Mubtadi fil Fiqh yang diselesaikan pada 22 Zulhijjah 1353 Hijrah/27 April 1935 Masihi. Kandungannya membicarakan tentang fikah dalam bentuk soal jawab. Ia dicetak oleh Mathba'ah al-Masawi, 14 Ulu Palembang.
Abdur Rahman Kelantan berkahwin dua kali. Perkahwinan pertamanya di Kampung Semperiuk, Sambas, memperoleh seorang anak bernama Haji Aziqqi. Beliau memperoleh pendidikan Universiti Al-Azhar, Mesir dan selanjutnya menjadi pensyarah di sebuah universiti di Banjar. Haji Aziqqi meninggal dunia di Banjar. Semua anaknya berada di Banjar, Kalimantan Selatan. Perkahwinan kedua di Mempawah, memperoleh dua orang anak lelaki dan tiga perempuan. Antara anak-anaknya dengan isteri di Mempawah ialah Drs. Abdul Malik yang telah meninggal dunia. Jawatan yang pernah disandangnya ketika hidupnya ialah Kepala Kantor Urusan Wilayah Propinsi Kalimantan Barat di Pontianak. Anak perempuan Abdur Rahman yang bernama Mahfuzah berkahwin dengan Ustaz Hasan Basri, yang aktif memimpin Thariqat Naqsyabandiyah Muzhhariyah.
Antara murid-murid Abdur Rahman yang masih aktif hingga sekarang ialah Ustaz Haji Zainal Arifin bin Ahmad, Ketua Majelis Ulama Daerah Tingkat II Kabupaten Pontianak di Mempawah. Murid beliau pula ialah Drs. Haji Bujang Rasni, Kepala Pondok Pesantren Usuluddin di Singkawang.
This entry was posted
on Sunday, November 12, 2006
at 12:27 PM
. You can follow any responses to this entry through the
comments feed
.
Archives
-
▼
2006
(105)
-
▼
November
(105)
- Saiyid Abdullah Az-Zawawi Mufti Syafi'iyah Mekah
- Saiyid Abdullah Al-Ghadamsi sebarkan ilmu dari Lib...
- Syeikh Utsman Syihabuddin ulama Pontianak
- Haji Ismail Mundu Mufti Kerajaan Kubu
- Haji Wan Muhammad Al-Kalantani Mufti Kelantan yang...
- Syeikh Abdul Wahhab Siantan mufti dan guru kerajaa...
- Tuan guru Abdul Hamid Besut anak murid Tuan Bendan...
- Syeikh Muhammad Salleh putera penerus warisan Tok ...
- Tok Syeikh Duyung syeikhul ulama Terengganu
- Pehin Datu Imam Haji Mokti imam terkenal Brunei
- Basiyuni Imran Maharaja Imam Sambas
- Muhammad Jabir As-Sambasi Khatib Sidana Kerajaan S...
- Datuk Haji Ahmad Ulama Brunei Darussalam
- Tok Bermin al-Fathani cergas, cermat dan kemas
- Syeikh Muhammad Nur Al-Fathani pembesar dua pemeri...
- Syeikh Hasan Ma’shum Mufti Kerajaan Deli
- Syeikh Sulaiman ar-Rasuli pahlawan Mazhab Syafie
- Syeikh Abdul Rahman Minangkabau Mursyid Thariqat N...
- Pengembaraan dan pengubatan Muhammad Umar
- Saiyid Utsman Betawi - Mufti paling masyhur
- Syeikh Nuruddin ar-Raniri Ulama ahli debat
- Syeikh Hamzah al-Fansuri Sasterawan sufi agung
- Syeikh Ahmad Yunus Lingga - Pakar bahasa Melayu di...
- Raja Badariyah - Cendekiawan Istana Riau
- Syeikh Muhammad al-Fathani - Ulama pembesar Turki
- Raja Ahmad doktor kerajaan Riau
- Kiyai Muhammad Shalih al-Fathani - Ahli falak Nusa...
- Raja Muhammad Sa'id - Cendekiawan Istana Riau
- Syeikh Uthman Jalaluddin Penanti menguasai pelbaga...
- Syeikh Muhammad Nafis al-Banjari - Ulama sufi duni...
- Fakhruddin al-Falimbani - Ulama Kesultanan Palemba...
- Syeikh Abu Bakar Palakka - Penyambung aktiviti Sye...
- Yusuf Saigon al-Banjari - Ulama hartawan
- Mufti Jamaluddin al-Banjari - Ahli undang-undang K...
- Husein al-Qadri - Penyebar Islam Kalimantan Barat
- Syarif Abdur Rahman al-Qadri - Sultan pertama kera...
- Wan Fatimah al-Kalantani - Wanita Melayu alim di M...
- Syeikh Abdul Wahid al-Juhuri - Mengislamkan Sultan...
- Syeikh Abdul Qadir al-Fathani - Khalifah Syeikh Da...
- Imam Muhammad Dahlan - Ulama Jawa termasyhur di Se...
- Tok Selehor Kelantani - Berdakwah lewat puisi
- Tuan Mukhtar Bogor - `Ulama' ahli syari'at dan haq...
- Syeikh Mahfuz at-Tarmasi - Ulama hadis dunia Melayu
- Syeikh Abdul Hamid Kudus pakar Ilmu Arudh, Qawafi
- Syeikh Ismail al-Minankabawi - Penyebar al-Khalidi...
- Muhammad Khalil al-Maduri - Guru ulama Jawa, Madura
- Syeikh Arsyad Thawil al-Bantani - Ulama jihad di B...
- Tok Kelaba al-Fathani - Menyalin pelbagai manuskri...
- Syeikh Nik Mat - Hakim Mahkamah Syarie di Mekah
- Berguru di Mekah - Syeikh Abdul Hamid tentang golo...
- Ulama besar Mandailing - Wasiat pedoman ahli keluarga
- Syeikh Abdul Wahhab Rokan - Mursyid tarekat yang b...
- Ulama Minangkabau - Kadi Kuala Lumpur yang pertama
- Ulama Besar Jawa Tengah - Kiyai Muhammad Saleh Darat
- Syeikh Abdul Qadir Bukit Bayas ulama paling berpen...
- Tok Kenali ulama peringkat wali
- Abdul Qadir Tuan Minal ulama dan ayah seorang pejuang
- Tok Ku Paloh Al-Aidrus pejuang Islam dan bangsa Me...
- Saiyid Muhammad Al-'Aidrus Bapa Kesusasteraan Mela...
- Syeikh Junid Thala ulama terkenal di Mandailing da...
- Syeikh Faqih Ali al-Fathani tokoh pertama menulis ...
- Saiyid Alwi bin Thahir al-Haddad Mufti Kerajaan Johor
- Saiyid Muhsin al-Masawi pengasas Dar al-Ulum di Mekah
- Datuk Abdullah Musa - Mufti dan Hakim Besar Johor
- Sultan Zainal Abidin III - Umara bertaraf dunia
- Tok Wan Din al-Fathani - Penyalin karya Syeikh Dau...
- Syeikh Ahmad Khatib al-Minankabawi - Imam dan khat...
- Syeikh Nawawi al-Bantani - Digelar Imam Nawawi kedua
- Raja Haji Abdullah - Yamtuan Muda Riau Ke IX
- 100 tahun kewafatan Syeikh Ahmad al-Fathani
- Syeikh Muhammad Azhari al-Falimbani - Penyambung a...
- Syeikh Ismail Al-Asyi - Ketua Mahasiswa Melayu per...
- Muhammad Yasin - Ulama Kedah berhijrah ke Mempawah
- Syeikh Abdul Lathif al-Fathani - Sebar Islam denga...
- Syeikh Abdul Qadir al-Fathani Tok Bendang Daya II
- Muhammad Sa'id Umar Kedah - Pengarang Tafsir Nur a...
- Ahmad Khathib Sambas - Mursyid Tariqat Qadiriyah
- Tengku Ali Tengku Selat - Gembala perniagaan Melayu
- Ja'afar Encik Abu Bakar Lingga - Gembala Khazanah ...
- Raja Umar Hasan - Mudir Mathba'ah Al-Ahmadiah pertama
- Raja Muhammad Tahir Riau - Hakim Riau-Lingga dan u...
- Tuan Minal al-Fathani - Karangannya rujukan ulama ...
- Tuan Tabal - Penyebar Thariqat Ahmadiyah pertama d...
- Syeikh Wan Ali Kutan - Guru para ulama Melayu
- Abu Bakar al-Funtiani Ulama pengembara
- Syeikh Jalaluddin al-Kalatani - Perintis pengajian...
- Haji Muhammad Nur - Kadi Kerajaan Langkat
- Wan Ismail Al-Jambui Al-Fathani -- Kadi Jambu, Patani
- Syeikh Abdur Rahman Shiddiq Al-Banjari - Mufti Ker...
- Husein Kedah al-Banjari - Generasi penerus ulama B...
- Imam Haji Mursyidi - Tokoh pentadbir Islam Sarawak
- Ismail al-Kalantani - Mufti Kerajaan Pontianak
- Gusti Muhammad Taufiq Aqamuddin Raja Mempawah tera...
- Muhammad Said Yan - Ulama yang berdikari
- Raja Ali Kelana - Ulama pejuang Riau dan Johor
- Sultan Sulaiman Selangor - Sultan yang mengasihi u...
- Tengku Muhammad al-Fathani - Ulama besar Jambi
- Utsman Senik - Mufti Pahang selama 20 tahun
- Sayid Syeikh Al-Hadi - Penyebar ilmu yang gigih
- Syeikh Tahir Jalaluddin Al-Azhari - Ahli falak dun...
-
▼
November
(105)